Zacznijmy od tytułowego ab ovo (od jaja). Cytat pochodzi z dzieła Horacego "De arte poetica", lepiej chyba znanego jako "List do Pizonów". Horacy wyraża uznanie za to, że Homer w "Iliadzie" wprowadza czytelnika od razu in medias res (do sedna sprawy), opisując gniew Achillesa, a nie rozpoczyna swojej opowieści od jaja złożonego przez Ledę, z którego zrodziła się piękna Helena, przyczyna wojny trojańskiej. Z czasem wyrażenie to nabrało znaczenia "od początku". W przypadku jajka trzeba jednak zacząć ab ovo, od zamierzchłej starożytności.
Dla starożytnych jajko miało przynajmniej potrójne znaczenie - jako symbol świata, jako symbol wspomnianej już płodności i odradzającego się życia oraz jako przedmiot kultu. Najbardziej znanymi mitami przedstawiającymi świat w postaci kosmicznego jaja są mity egipskie z kręgu kosmogonii hermopolitańskiej (ok. 2000 r. p.n.e.). Opowiadają one o tym jak osiem bóstw jeszcze w czasach, gdy panował Chaos, stworzyło kosmiczne jajo, z którego wykluł się Ptak Światłości. Inna wersja mówi o odwrotnej kolejności - to Ptak Światłości, zwany też Wielkim Gęgaczem, zniósł kosmiczne jajo. Być może jest to żródło nierozstrzygniętego do dziś sporu, co było pierwsze - kura czy jajko? Kosmiczne jajo zawierało w sobie powietrze, uważane więc było za podporę oddzielającą niebo od ziemi. Zresztą wyobrażenie świata oparte na tym schemacie, rzeczywiście przypominającym jajko, jest charakterystyczne także dla Sumerów, Babilończyków czy Asyryjczyków.
Koncepcja powstania świata z jaja i na wzór jaja okazała się bardzo nośna i spotykana jest także w innych kulturach. Można ją odnależć np. w mitach pelasgijskich. Jeden z nich opowiada, jak bogini Eurynome, która wyłoniła się z Chaosu, została zapłodniona przez węża Ofiona i, przybrawszy postać gołębicy, zniosła Jajo Świata. Wokół jaja owinął się Ofion, jajo pękło na dwie połowy i w ten sposób powstał świat. Z kolei fiński epos "Kalewala" upatruje początku wszechświata w złotym jaju (lub w sześciu złotych jajach): z górnej jego części powstało niebo, dolna dała początek ziemi; z żółtka wykształciło się słońce, a z białka księżyc.
Najbardziej znane idee dotyczące odradzania się życia i jego nowej jakości, związane są z umieszczanymi na grobach orfików wizerunkami Dionizosa z jajkiem w ręku (jednym z przydomków Dionizosa był Dimetor - dwukrotnie narodzony). Jajko dla orfików (którzy zresztą jaj nie jadali) oznaczało zdrowie i szczęście, ale nie to osiągane za życia, lecz wyższe, niedostępne ziemskiej ułomnej egzystencji. Jajko, praźródło życia naturalnego, doczesnego staje się więc symbolem nowego bytu, w którym dusza wyzwolona z powłoki materii, porównywana do pisklęcia opuszczającego jajko, cieszy się życiem prawdziwym. Idee orfickie pozwalają też żywić nadzieję na życie wieczne, gdyż dusza istniejąc niezależnie od ciała, może się wielokrotnie wcielać, a jej ostatecznym celem jest powrót do świata bogów i pełne przebóstwienie. Podobne rozumienie jajka jako symbolu nadziei na życie wieczne i powrotu do doskonałej egzystencji przejęli ok. II w. gnostycy, zarówno pogańscy jak i chrześcijańscy Spowodowało to konieczność zaadaptowania tej symboliki do potrzeb chrześcijańskiej ortodoksji.
I tak np. Augustyn (354-430) chrystianizuje symbole gnostyckie dopatrując się w jajku znaku chrześcijańskiej nadziei: "Nadzieja bowiem nie jest jeszcze rzeczywistością, jak i jajo nie jest jeszcze kurczęciem; zwierzęta czworonożne rodzą młode, ale ptaki - nadzieję na młode. Nadzieja zaś skłania nas, abyśmy nie dbali o rzeczy teraźniejsze, lecz byśmy oczekiwali rzeczy przyszłych". Efrem Syryjczyk (306-373) również odnosi symbol jajka do przyszłości i do pękania skorupek jaj porównuje pękanie grobów w czasie zmartwychwstania umarłych przy końcu świata. O wiele dalej w chrystianizowaniu symboliki jaja posuwa się średniowieczna mistyczka Hildegarda von Bingen (1098-1179). Według niej eucharystyczna przemiana chleba i wina w ciało i krew Chrystusa przywołuje na myśl wykluwanie się pisklęcia z jaja - pisklę się wykluwa (powstaje prawdziwe ciało i krew), ale skorupka nie znika (tak jak z ołtarza nie znikają chleb i wino). Być może nawiązaniem do eucharystii była tradycja poświęcania w Wielką Sobotę jaj, które zostały zniesione właśnie w Wielki Czwartek (tego dnia obchodzi się pamiątkę ustanowienia eucharystii).
Chrześcijaństwo musiało także pogodzić się z istnieniem ludowej wiary w magiczną uzdrawiającą, a nawet życiodajną, moc przypisywaną jajkom. Do XII w. próbowano wprowadzać zakazy spożywania jajek w czasie wielkanocnym, aby nie przywoływać jakichkolwiek skojarzeń z wierzeniami pogańskimi. Później zakaz dotyczył tylko okresu Wielkiego Postu. Jednak echa przekonań o mocy uzdrawiania tkwiącej w jajkach można usłyszeć jeszcze w używanej właśnie od XII w. formule wielkosobotniego błogosławieństwa pokarmów. Celebrans prosi Boga o to, aby jaja "stały się zdrowym pokarmem dla wiernych". Reinterpretacji chrześcijańskiej poddano także zwyczaj zdobienia jaj. Jedna z ludowych legend głosi, że za pomocą malowanych jajek Maria, matka Jezusa, próbowała wyjednać u Piłata łaskę dla syna.
Inna z wersji tej legendy wstawiennictwo za Jezusem, tym razem u Heroda, przypisuje Marii Magdalenie. Natomiast według greckich podań z X w. zwyczaj malowania jaj pochodzi wprawdzie również od Marii Magdaleny, ale wiąże się już bezpośrednio z Wielkanocą. Maria Magdalena, pouczona przez anioła, że Jezus zmartwychwstał, po powrocie do domu od pustego grobu znalazła na stole zaczerwienione jajka. Dzieląc się radosną nowiną, rozdała je apostołom. Nagle jajka popękały i wyfrunęły z nich ptaki, lecące prosto do nieba. Odczytano to jako znak zmartwychwstania i nowego życia. Inne podania mówią, że podczas zmartwychwstania kamienie z grobu Chrystusa obijały się o siebie i rysowały i to z nich powstały pisanki. Czyżby oznaczało to, że zdobienie jaj znane było już w czasach Chrystusa?
Rzeczywiście, okazuje się, że tradycja zdobienia jaj jest bardzo stara. Znana była Egipcjanom, Persom, a nawet Chińczykom. Najstarsze zdobione jajka, pochodzące z III w. p.n.e. odkryto na terenie Mezopotamii. O zwyczaju malowania jajek w okresie cesarstwa rzymskiego wspominają Owidiusz, Pliniusz i Juwenalis. Natomiast wśród Słowian tradycja ta pojawiła się dość późno, ok. X w. Zdobienie jaj wiązało się prawdopodobnie z przekonaniem, że jest to warunek ciągłości świata, stąd np. motywy solarne, szlaczki symbolizujące nieskończoność, wiele elementów zielonych oznaczających odradzanie się przyrody. Przede wszystkim jednak były to zabiegi magiczne. Elementy czerwone i białe wyrażały szacunek dla duchów opiekujących się domem, a umieszczenie ich na jajku miało zapewnić dostatek i miłość w rodzinie. Elementy czarno-białe z kolei odnosiły się do duchów ziemi, które opiekowały się plonami. Do dziś też w wielu miejscach zachował się, germański z pochodzenia, pogański oczywiście, zwyczaj zakopywania jaj lub ich skorupek w ziemi, aby zapewnić urodzaj.
Warto zauważyć, że chrześcijańska Wielkanoc nałożyła się również na czas wcześniejszych pogańskich obrzędów ku czci zmarłych przodków, których obdarowywano właśnie pisankami, symbolizującymi w tym akurat wypadku ciągłość, trwanie, związki z wiecznością i nieskończonością. Oczywiście obrzędy związane z jajkami i ich symbolikę można mnożyć. Cokolwiek jednak zostałoby powiedziane, to i tak będzie prowadziło do tezy Wiliama Harveya, siedemnastowiecznego fizjologa: Omne vivum ex ovo (wszelkie życie pochodzi z jajka).
http://www.pinezka.pl/content/view/153/
http://altreligion.about.com/